شاخه ای از موسیقی شرقی و از قدیمی‌ترین موسیقی‌های دنیا است که مادر موسیقی به حساب می آید که در جهان دارای سبکی ویژه است که در بین اقوام و مردمان کرد زبان رایج است. این موسیقی به دلیل گسترش و پراکندگی اکراد در جهان و تعدد و تنوع مناطق کردنشین از جمله در غرب اسیا و منطقه خاورمیانه بسیار غنی و زیبا است. موسیقی کردی شامل اواها ترانه‌ها آهنگ‌ها و نغمه‌هایی است که به زبان کردی بیان میشود و بیانگر ارزش‌ها باورها و حوادث روزگار هستند که زیر شاخه فرهنگ و فولکور کردی است.موسیقی کردی یکی از قدیمی ترن موسیقی‌های جهان است.این موسیقی از دو قسمت کلاسیک و مدرن تشکیل شده‌است که هر کدام انواع و شاخه‌های مخصوص به خود را دارند.
تاریخچه
موسیقی کردی در میان مردم کردستان دارای یک پیوند ناگسستنی با زندگی روزمره مردم است.
افسانه‌ها و آهنگ های کردی
پیدایش موسیقی کردی مثل اکثر قوم‌های دیگر از افسانه‌های کردی شروع شد که در این قسمت، افسانه‌ها در قالب ترانه‌های کردی گفته می‌شوند. این ترانه‌ها در فرهنگ کردی به ترانه‌های دیوانی تقسیم می‌شوند و بیشتر محتوای آن‌ها همان افسانه‌های کردی است، که شکل حماسی دارند.
اولین طلیعه‌های هنر کردی از بار ادبی و هنر موسیقی حماسه‌های کردی بودند. مشهورترین کسی که به این نوع موسیقی پرداخته کاویس آغا» بود که ترانه‌های وی همان حماسه‌هایی هستند که از گذشتگان بر جای مانده‌است.
موسیقی کردی حکایت‌ها و داستان‌ها
نوع دیگری از موسیقی فولکلور کردی مربوط به حکایت‌ها و داستان‌هایی میشود که ترانه‌های داستانی نیز به دو بخش قهرمانی و دلدادگی قابل تقسیم هستند. در ترانه‌های قهرمانی به دلاوری‌ها و مبارزه طلبی‌های یک قهرمان پرداخته میشود. در ترانه‌های دلدادگی جنبه‌های رمانتیک و عاشقانه بین دو شخص بیان میشود که از این میان، ترانه زنبیل‌فروش» که جنبه عرفانی دارد و ترانه‌های آس و حسن» و خجه و سیامند» که سرگذشت دو دلداده را بیان می‌کند، از معروفترین آثار در این بخش هستند.
در بخش دیگر
دومین نوع این موسیقی هوره» نام دارد که مختص کردهای ایلام و کرمانشاه بوده و در جنوب کردستان و منطقه کرمانشاه (نام کردی این منطقه کرماشان است) و ایلام خوانده میشود در ابتدا ترانه‌های ویژه‌ای در حمد و نیایش اهورامزدا» بود و این واژه نیز ریشه زرتشتی دارد که برای نیایش‌های مذهبی آن زمان کردها که زرتشتی بودند، سروده شده‌اند.
در مراسم یادبود اشخاص بسیار مهم، کردها از یک نوع موسیقی که به مرثیه‌سرایی و مرثیه‌خوانی شباهت دارد به صورت ترانه و با تعریف ویژگی‌های آن شخص برای او عزاداری می‌کنند. این سبک از موسیقی نیز بیشتر در جنوب کردستان و در مناطق جنوبی کردستان ایران (کرمانشاه و ایلام) رواج دارد و بیشتر به نام مور یا موره خوانده میشود. در آیین خاکسپاری هم ترکیبی از دهل و سرنا با ریتمی مخصوص در قالب نوعی موسیقی که چمری نامیده میشود اجرا می‌گردد. در آیین‌های زادروز پیامبر، کردها یک نوع ویژه از موسیقی را اجرا می‌کنند که به آن مولودی» می‌گویند. البته مولودی‌خوانی در بیشتر جوامع مسلمان رواج دارد.
اولین مولودنامه در وصف و ستایش محمد را ملاباتدیی» صوفی و عارف مشهور نوشت که بعداً مرسوم شد که در زمان عید مولود از سروده‌های وی در مولودی خوانی استفاده کنند. اصیل‌ترین سازهای استفاده شده در موسیقی کردی سرنا» و دهل» هستند و بعداً سازهایی که وارد این نوع موسیقی شده‌اند مانند دف» و تنبور» دارای اهمیت ویژه‌ای شده‌اند. به‌گونه‌ای که برخی کردستان را پایتخت دف در جهان می‌دانند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به مێژووی ئەدەبیی کوردی» علاءالدین سجادی و پژوهشی در فولکلور کردی مراجعه کنید. موسیقی کردی تا حدودی نمادی از شادی‌ها و غم و اندوه بعد از پایان هر جنگ است.
سازها
سازهای رایج و اصیل در
- نی
- سرنا
- نایه
- دهل
- دف
- تنبک
- تنبور
- کمانچه
- دیوان
- شمشال
دستگاه موسیقی کردی
به‌طور کلی در موسیقی ایرانی ملودی‌هایی در قالب هفت دستگاه ماهور، شور، نوا، همایون، سه گاه، چهارگاه و راست پنج گاه جای می‌گیرند.
اما غیر از هفت دستگاه معروف فوق یک دستگاه مشهور دیگر وجود دارد و آن دستگاه اصفهان» میباشد. بسیاری از موسیقیدانان معتقدند این دستگاه بخشی از دستگاه شور است و بسیاری دیگر بر این باورند که شاخه‌ای از همایون است. آوازهای قه‌تار» کردی در همین دستگاه جای می‌گیرند. تکامل این سبک را می‌توان در آثار استاد محمد ماملیدید.
در میان هفت دستگاه فوق، دستگاه شور از سایر دستگاه‌ها وسیع‌تر و بزرگ‌تر است زیرا اگر چه در سایر دستگاه‌ها، چندین آواز دیگر جای می‌گیرد، اما دستگاه شور علاوه بر این خود دارای چندین گوشه» دیگر میباشد.
این گوشه‌ها شامل موارد زیر میباشد:
- ابوعطا
- بیات یا بیات زند
- افشاری یا هه وشار
- دشتی
- بیات کرد
بسیاری از آوازهای کردی مانند کابوکی، شاییک ده گری، گول نیشان گول نیشان و اکثر آوازهای حیران در دستگاه شور جای دارند.دستگاه شور نقش اصلی را در موسیقی کردی دارد.